Y Brifysgol Gymreigaf yng Nghymru

12 Mai 2025

Owain James

---

Mewn blogbost blaenorol fe wnes i ystyried pa brifysgol yng Nghymru oedd â’r cyfraddau uchaf o bobl o Lloegr yn ei mynychu.

Ond pa brifysgol yng Nghymru sydd â’r cyfraddau uchaf o bobl o Gymru?

Neu, i’w roi mewn ffordd arall, pa Brifysgol Gymreig yw’r mwyaf Cymreig.

Ymddengys fod ‘enillydd’ clir yma: Prifysgol De Cymru.

Os edrychwn ar nifer y bobl o Gymru yn unig, Prifysgol De Cymru sydd â’r nifer fwyaf o unrhyw brifysgol yng Nghymru. Yn ôl HESA, cofrestrodd 13,165 o fyfyrwyr o Gymru ym Mhrifysgol De Cymru ym mlwyddyn academaidd 2021/22. O ran prifysgolion sydd wedi’u lleoli yng Nghymru yn unig, Prifysgol Caerdydd sydd nesaf gyda 11,020. Ond mae ganddi hefyd gyfraddau uchel o bobl o fannau eraill, yn enwedig Lloegr.

Fodd bynnag, mae cystadleuydd posibl arall yma, sef y Brifysgol Agored. Cofrestrodd mwy o bobl o Gymru yn y Brifysgol Agored yn 2021/22 nag unrhyw le arall – 14,855 i fod yn fanwl gywir. Fodd bynnag, er bod gan y Brifysgol Agored gangen benodol ar gyfer Cymru, mewn ffordd nid yw wedi’i lleoli’n gyfan gwbl yng Nghymru. Nid yw’r brifysgol (a’i myfyrwyr) wedi’u lleoli yn unman mewn gwirionedd – dyna’r pwynt!

Er hynny, mae’n werth tynnu sylw at y ffaith mai’r Brifysgol Agored yw’r brifysgol unigol fwyaf poblogaidd i bobl o Gymru, yn yr un modd ag y mae hefyd y dewis prifysgol mwyaf poblogaidd i bobl o Lloegr a’r Alban.

Fodd bynnag, nid yn unig y mae gan Brifysgol De Cymru gyfradd uchel o bobl o Gymru o ran niferoedd yn unig – mae myfyrwyr o Gymru hefyd yn cynrychioli canran uwch o ddemograffeg y brifysgol nag unrhyw brifysgol arall yng Nghymru: mae 56.6% o holl fyfyrwyr PDC yn dod o Gymru. Yn dilyn hyn, mae mwy na hanner eu holl fyfyrwyr yn dod o Gymru ym Mhrifysgol Cymru Y Drindod Dewi Sant (52.7%) a Phrifysgol Wrecsam (50.8%).

Felly pam fod PDC yn ddewis mor boblogaidd i bobl o Gymru?

Rwy’n credu bod sawl rheswm:

• Mae lleoliad Prifysgol De Cymru a’i champysau yn arwyddocaol. Trwy ei champysau ar draws De-ddwyrain Cymru (yng Nghaerdydd, Casnewydd a Phontypridd), mae ganddo bresenoldeb eang ar draws y rhanbarth. Fel yr ydym wedi ystyried yn y gorffennol, mae prifysgol leol yn tueddu i ddenu myfyrwyr lleol. O ganlyniad, nid yn unig yw PDC y dewis mwyaf poblogaidd yng Nghasnewydd a Rhondda Cynon Taf, lle nad oes unrhyw brifysgolion eraill i gystadlu â nhw; fel y brifysgol agosaf, dyma hefyd y dewis mwyaf poblogaidd i bob awdurdod lleol arall yn De-ddwyrain Cymru ac eithrio Caerdydd (lle mae’n dal yn ail, er gwaethaf y gystadleuaeth) a Bro Morgannwg.
• Mae ei lleoliad hefyd yn arwyddocaol oherwydd, o’r holl brifysgolion yn Ne Ddwyrain Cymru, mae ganddi’r cysylltiadau agosaf â Chymoedd De Cymru (yn enwedig trwy Gampws Trefforest). Mae hyn yn arwyddocaol oherwydd bod gan Rondda Cynon Taf, Merthyr Tudful a Blaenau Gwent gyfraddau uchel o fyfyrwyr sy’n aros yng Nghymru i astudio, yn debygol oherwydd cyfraddau uwch na’r cyfartaledd o amddifadedd (yn ôl Mynegai Amddifadedd Lluosog Cymru). PDC felly yw’r dewis mwyaf poblogaidd yn y rhannau o Gymru lle mae cyfraddau arbennig o uchel yn aros yn lleol.
• Fel yr wyf wedi crybwyll yn y gorffennol, mae tuedd i bobl o Gymru ddewis prifysgolion Cymru i astudio cyrsiau sy’n fwy galwedigaethol eu natur, tra bod y rhai sy’n astudio y tu allan i Gymru yn fwy tebygol o astudio cyrsiau gyda llwybrau llai uniongyrchol i ddiwydiant (efallai y gallech galw rhain yn cyrsiau academaidd mwy ‘traddodiadol’). Mae gan Brifysgol De Cymru gryfder o ran darparu cyrsiau sydd ar ochr fwy ‘galwedigaethol’ y sbectrwm, gyda llawer o’r rheini o Gymru sy’n mynd yno yn astudio ‘Pynciau sy’n gysylltiedig â meddygaeth’, ‘seicoleg’, a’r gyfraith. Byddwn hefyd yn dadlau bod ‘cyfrifiadura’ a ‘dylunio, a’r celfyddydau creadigol a pherfformio’, sydd hefyd yn feysydd o gryfder i Brifysgol De Cymru, yn bynciau ‘galwedigaethol’ sydd â chysylltiadau mwy uniongyrchol â diwydiant na chyrsiau fel ‘Hanes’ (sef yr hyn a astudiais!).
• Mae’r ddau bwynt diwethafyn gysylltiedig. Mae pobl o gefndiroedd difreintiedig yn economaidd, sydd efallai y cyntaf yn eu teulu i fynd i’r brifysgol, yn fwy tebygol o aros yn lleol i brifysgol, ond maent hefyd yn fwy tebygol o ddewis cyrsiau galwedigaethol gyda trywydd i swyddi clir. Mae mynd i brifysgol yn fwy o risg i’r grŵp hwn – felly mae llwybrau sefydledig i ddiwydiant yn ystyriaeth bwysig.

Felly pam mae PDC mor boblogaidd ymhlith pobl o Gymru? Yn syml, oherwydd ei fod yn gwasanaethu angen lleol, o ran ei ddaearyddiaeth a’r cyrsiau y mae’n eu darparu.